Op onze recente conferentie Werk aan zingeving hield Marc De Kesel een lezing met de intrigerende titel: Werken aan een gift. De moderne paradox van de zingeving. Zijn lezing, zo bleek uit de reacties, gaf te denken. Er was dan ook vraag naar de tekst van zijn lezing. Zijn theorie over de Gift heeft hij eerder al eens uitgewerkt in zijn boek: Niets dan liefde. Amsterdam Sjibbolet 2012.
Hoofdstuk 5 uit dit boek publiceren wij op onze site. Dit hoofdstuk, met als titel Het harde van zacht. De gift als positief paradigma voor de zorg, sluit aan bij zijn lezing. Bovendien illustreert hij zijn theorie over gift/tegengift daar aan de hand van de zorgsector (paragraaf 5.7). Zoals De Kesel zelf opmerkt: “Dit paradigma (van de gift en tegengift) maakt veel essentiële aspecten van de typische zorgrelatie zichtbaar en leesbaar.” Wat in eerste instantie een abstracte theorie lijkt, blijkt interessante aanknopingspunten te bieden voor een kritische en verhelderende analyse van problemen van, onder andere, de huidige gezondheidssector.
Zijn bijdrage laat zich lezen als een cultuurkritische verkenning. In zijn theorie over de gift legt De Kesel een antropologische grondstructuur bloot die mee bepaalt hoe wij ons tot elkaar en tot de samenleving verhouden en hoe wij daarbinnen met identiteit en zingeving omgaan. Het gaat hierbij niet om een eenmalige en unilaterale handeling maar om een bilateraal en dialectisch proces. Om een over en weer dat vraagt om telkens zoeken naar een subtiel evenwicht tussen geven, ontvangen en terug schenken. ‘Deze gave van de gift’ is zowel een zegen als een vloek. Een zegen omdat zij de basis vormt voor de relaties tussen mensen. Op deze wijze beïnvloeden de verschillende partners hun onderlinge relaties en kunnen zij deze bijsturen. Een vloek omdat zij ook kan perverteren wanneer de balans tussen geven, ontvangen en accepteren zoek raakt. Bijvoorbeeld omdat een van de partners het wankele evenwicht in de onderlinge verhoudingen ten gunste van zichzelf probeert te wijzigen.
Marc De Kesel maakt in zijn boek duidelijk dat het om een complexe dynamiek gaat die gemakkelijk kan ontsporen wanneer men poogt de ene pool op te heffen ten koste van de andere. Deze dynamiek laat zich niet opheffen. Het subtiele evenwicht moeten wij telkens opnieuw realiseren. Interessant aan hoofdstuk 5 (zie onder andere paragraaf 5.7.) is dat de theorie gift/tegengift een interessant analyse-instrument blijkt waarmee een fundamentele spanning in de huidige zorgsector (gift/tegengift versus het gangbare contract-denken) verhelderd wordt.
Tenslotte: de paradox waarover hij spreekt, heeft onder andere te maken met de ‘moderne’ vooronderstelling dat er een geïsoleerd subject is dat zelfstandig en onafhankelijk van anderen zin geeft aan zijn/haar bestaan. Maar klopt die vooronderstelling? Is dan het subject niet een gesloten systeem? Dit zogenaamde ‘vrije subject’ is volgens De Kesel een constructie van het vrije markt denken. Zingeving is geen unilateraal maar is een bilateraal gebeuren. Het leven gaat immers aan de mens vooraf. Zingeven impliceert altijd ook de ander/het andere. Een gift die van de ander komt. Ieder mens is ingebed in relaties. In het gesprek met de zaal dat volgde, benadrukte De Kesel dat zingeving nooit afgedwongen kan worden. Daarom blijft “Bildung” noodzakelijk. Mensen hebben er recht op dat zij toegang blijven houden tot de “Grote Fabels” die al eeuwenlang de voedingsbodem vormen voor ons omgaan met zin vragen. Wij kunnen hen uitnodigen zich tot die verhalen te verhouden.
“….Omdat verhalen betekenis geven aan de gebeurtenissen en omdat zonder betekenis alles zinloos wordt. Omdat je, als je het verhaal niet vindt in de willekeur, de hoop kunt opgeven dat je ooit nog iets begrijpt. Omdat we mensen zijn, en dat is wat mensen sinds mensenheugenis doen: ze vertellen elkaar verhalen. Als iets cultuur is, dan is dat het: een collectief geheugen van alle verhalen die definiëren wie we zijn en wat het betekent dat wij mensen zijn…..” Uit: Grand.Hotel Europa I. L. Pfeijffer pg 220.
Download hier hoofdstuk 5: Het harde van zacht. De gift als positief paradigma voor de zorg.
Door Willem Putman
Willem Putman is gepensioneerd ziekenhuispastor, supervisor en praktisch theoloog.
Recente reacties