Op vrijdag 2 februari was ik aanwezig bij de presentatie van een boekje met als titel: De tijd kantelt voor wie erin gelooft. De term ‘kantelen’ verwijst naar het werk van Jan Rotmans. Wie op de hoogte is van diens werk weet dan direct waarnaar deze titel verwijst: de ingrijpende veranderingen die wij in onze samenleving meemaken en met name de uitdagingen waar voor die ons stellen. Uitdagingen die niet om halve maatregelen maar om radicale oplossingen vragen. Het gaat immers niet langer om oppervlakkige veranderingen die er altijd zijn, maar om paradigma’s die gaan kantelen. Juist dat roept enerzijds fascinatie op maar ook weerstanden.

Daarover gaat ook dit boekje. De schrijver, Herman Agterhoek, is gedurende zijn professionele leven steeds betrokken geweest bij veranderingsprocessen en dan met name bij veranderingsprocessen binnen de rooms-katholieke kerk. Een combinatie (veranderingsprocessen en rooms-katholieke kerk) die sommigen wellicht als een contradictio in terminis ervaren. Maar ik vermoed dat de huiver binnen de rooms-katholieke kerk om te veranderen ook precies de motivatie van de schrijver is. Want hoewel hij er oog voor heeft dat al die ingrijpende veranderingen ook voor verliezers en achterblijvers zorgen, is van meet af aan duidelijk dat hij zelf juist gefascineerd is door die veranderingen. Hij ziet ze als een uitdaging die, mits wij er open mee om durven gaan en daarover met elkaar in gesprek kunnen blijven (misschien wel de grootste uitdaging) de weg open leggen voor een nieuwe toekomst.

In het eerste hoofdstuk van dit essay (Tekenen van de tijd) laat hij die veranderingen de revue passeren en daarin lezend ontdek je ook zelf nog weer eens hoe anders de wereld er veertig jaar geleden uitzag. Hoe snel die veranderingen zijn gegaan. Hij ingrijpend dat feitelijk is. Je realiseert je ook, om Stefan Zweig te citeren dat dit een ‘wereld van gisteren’ is die, hoezeer je er ook naar terugverlangt, niet meer terug zal komen.

In het hoofdstuk ‘Ik geloof in deze wereld’ schets de auteur de veranderingsprocessen waardoor hij zelf in al die jaren is heen gegaan. Die hebben niet geleid tot verbittering en teleurstelling maar tot een heroriëntatie of beter een nieuw visioen. Want hoewel het vertrouwde bouwwerk van de kerk langzaam lijkt weg te zakken, gelooft Agterhoek dat dat niet het einde hoeft te zijn. Hij zelf ervaart dat als een nieuw begin voor al diegenen die zich gezonden weten in de wereld om daar samen met anderen werk te maken van hun visioen van humaniteit.

De valkuil die Agterhoek ziet is die van een kerk die zich afkeert van de wereld en het heilige isolement zoekt. De uitdaging is het besef je gezonden te weten in een wereld om daarin samen met anderen aan een betere wereld te werken. De schrijver ziet het daarom als een taak van alle gelovigen om niet mee te gaan in “pessimisme en verstening”. In zijn visie worden gelovigen de wereld in gezonden om iedereen te ondersteunen van wie het hart vol is van de goede geest, die willen werken aan een humane wereld naar Gods hart. “Zij zijn onze broeders en zusters. We kunnen met hen samenwerken.” Wat daarin opvalt zijn die wending naar de wereld en het verlangen en de bereidheid tot samenwerking.

Dit essay is geen diepgravende analyse van veranderingsprocessen in wereld en kerk. Veeleer is het een persoonlijk document waarin iemand die voor zijn werk binnen de kerk dagelijks met veranderingsprocessen is bezig geweest, beschrijft hoe hij dat zelf heeft ervaren en hoe hij daarmee omgaat. Het laat zich lezen als een persoonlijke getuigenis waarin de schrijver zijn visioen, geïnspireerd door de christelijke spiritualiteit, als relevant voor een kantelende wereld wil delen met anderen, in het bijzonder met degenen die binnen de rooms-katholieke traditie staan en die worstelen met al die veranderingen en zoeken hoe zij nu verder moeten nu zoveel vertrouwds lijkt weg te vallen.

Door Willem Putman

Willem Putman is gepensioneerd ziekenhuispastor, supervisor en praktisch theoloog. 

Literatuur

Agterhoek, Herman (2018) De tijd kantelt voor wie erin gelooft. Uitgegeven in eigen beheer. h.agterhoek@upcmail.nl.