‘Alternatieve woonvormen’: dat was het zoekwoord waarmee ik ruim twee jaar geleden op het internet ging surfen. Ik zou er een verhaal over houden, in een kleine oecumenische gespreksgroep waar ik bij hoorde. Ik wilde mijn rooms-katholieke kennis over vormen van religieus samenleven aanvullen met enkele hedendaagse, maatschappelijk geëngageerde voorbeelden van samenleven en -werken in Nederland. Zo stuitte ik inderdaad op informatie over interessante en indrukwekkende woonprojecten. Maar wat ik niet had gezocht: ik werd spontaan gegrepen door één project dat de ideale, alternatieve woonvorm leek voor mijzelf… en hopelijk samen met mijn partner.
De zoekwoorden hadden me geloodst naar de site ‘Anders wonen. Anders leven’.’ Met open mond scrolde ik van het ene naar het andere opmerkelijke woon- of woon/werkproject. Een inspirerende schatkamer waarvan ik het bestaan niet kende.
Voor de gespreksgroep vond ik ruimschoots genoeg informatie. Zij luisterden met belangstelling naar mijn verhaal. Voor mijn echtgenoot kwam mijn verhaal eerder als een donderslag bij heldere hemel. Andries en ik hadden ooit eerder met elkaar afgesproken dat we ‘in Nijmegen oud wilden worden’, vanwege familie en vriendschappelijke contacten sinds onze studententijd. Mede daarom was mij één project bijzonder opgevallen: ‘MeergeneratieWonenNijmegen’. De beschrijving op de website maakte me nieuwsgierig. Dat het project niet in de stad Nijmegen zou ontstaan, maar aan de noordkant van de Waal, in de nieuwbouw tegen Lent aan, was een domper. Maar na een indringend gesprek met z’n tweeën, hadden we voldoende vragen om daadwerkelijk naar een informatiebijeenkomst te gaan, waar leden van het woonproject tekst en uitleg zouden geven. In die bijeenkomst ontdekte ik voor mezelf de schat in die akker.
Pijlers
Dit woonproject onderscheidt zich van andere woonvormen door de combinatie van vier pijlers, als fundament voor het hele project.
1. Er wordt duurzaam gebouwd. Men wil zo ecologisch mogelijk wonen en leven. Er komt een voko’ (jawel: voedselcollectief met een k), eind 2016 wordt de voedseltuin aangelegd. Er is een beperkt aantal parkeerplaatsen en er is gekozen voor een systeem van auto delen.
2. Men wil sámen wonen, ais mensen van o tot in de 8o jaar; gezinnen, alleen-opvoedende ouders on singles, stellen en een woongroep van jongvolwassenen. Bij de selectie van nieuwe bewoners speelt onder andere de generatiebalans een rol. In de keuze voor de generatiebalans wordt ook impliciet of expliciet de keuze gemaakt voor zorg voor elkaar. Ais het goed is, kunnen bewoners hier oud worden, kunnen er klusjes gedaan worden. Kan er makkelijk oppas worden geregeld, kunnen de bewoners gebruik maken van elkaars talenten en vaardigheden. Een deel van de huur- en koopwoningen zijn ook leeftijdsbestendig gebouwd. Het is de vraag of deze vorm van wonen een antwoord kan zijn op de steeds meer groeiende kosten van de zorg.
3. leder gezin of bewoner huurt een eigen huis, appartement of studio, binnen het kader van sociale woningbouw. Maar er is ook voorzien in ruimtes voor gemeenschappelijk gebruik, een grote huiskamer met keuken, een waskeuken, activiteitenruimtes. Ze worden ingericht, beheerd on onderhouden door de bewoners. Zo hoeft niet iedereen individueel een wasmachine aan te schaffen. En wie gasten krijgt, kan een van de gezamenlijke logeerkamers bespreken. Daarnaast is er een geluidsdichte muziekkamer, een kluskamer en een tuingereedschapsruimte.
Het proces van gemeenschapsvorming van de leden van de vereniging is al jaren aan de gang. Natuurlijk is er ook verloop. Mensen nemen afscheid; anderen, van de wachtlijst, nemen hun plaats in. Het instroomproces van de nieuweling vindt plaats door actief te worden in een van de vele werkgroepen.
4. De laatste fundamentele waarde van het project is stilte-en-bezinning. Om dit kostbare goed was het de eerste ‘projectontwikkelaars’ – de initiatiefnemers van dit project— vooral te doen. Ongeveer zeven jaar geleden begonnen meerdere leden van een meditatiegroep te verlangen naar een plek ‘dicht bij huis’ waar men samen zoukunnen mediteren. Volgens de oorspronkelijke bouwplannen zou de stilteruimte daarom ais eerste huis worden gerealiseerd. De praktijk schopte die volgorde in de war. Nu zal in de zomer van 2016 een vrijstaande stilteruimte op ons terrein verrijzen. Een sober slakvormig gebouwtje voor meditatie volgens welke traditie dan ook. Daar kunnen we dan – dichtbij huis – individueel of samen verstillen. We zullen het samen bouwen en iedereen is betrokken bij het plannen en bouwen van dit centrum van ons project. Overigens ‘woont’ de stilte ook nu al in Woongemeenschap Eikpunt. Elke werkgroep- of ledenvergadering, maar ook besprekingen met de architect of aannemer beginnen en eindigen met een stilte van een of meer minuten. Tijd om op adem te komen, ruimte voor jezelf en respect voor ieder in de kring. En als een discussie tijdens een vergadering te heftig dreigt te worden, roept de voorzitter of voorzitster op tot een moment van stilte. Doorademen, weer bij jezelf komen en op andere toonhoogte de draad weer oppakken. Dat lukt wonderwel.
Besluitvorming
De procedure van ‘Gedragen besluitvorming’ is gekozen als weg waarlangs ieders mening kan meetellen en besluiten kunnen worden genomen binnen een redelijke termijn. Bij de gebruikelijke besluitvorming wordt gekozen voor een meerderheid (de helft plus een) die de beslissing kan nemen, bij andere besluiten een twee derde meerderheid. Dit is voor de minderheid altijd onbevredigend. In andere, meer ideologische organisaties wordt gekozen voor algehele overeenstemming, maar dan wordt de druk op potentiële tegenstemmers zeer groot.
Bij de gedragen besluitvorming kiest de algemene ledenvergadering (ALV) per te nemen besluit de leden van een besluitgroep. Als die beoogde leden instemmen en de besluitgroep gaan vormen, geven de bewoners daarmee hun stem aan die besluitgroep. De volgende stap is de beeldvorming. Voorbeeld is de besluitgroep Stilteruimte, waarin Andries wordt gevraagd en gekozen. De leden van de woongemeenschap waren uitgenodigd om hun beeld van de Stilteruimte te beschrijven. Via tekeningen, maquettes en opmerkingen bleek dat de leden behoorlijk verschillende voorstellingen hadden. Sommigen hadden een heel lichte ruimte voor ogen waarin groepen begeleid werden in hun meditatie, anderen zochten een plaats zonder veel prikkels waar ze individueel stil konden zijn. Beeldvorming is een boeiende stap in het proces, omdat alle aanwezigen daarmee van elkaar horen hoe divers de beelden zijn. Er komt een grote hoeveelheid creativiteit en ideeën op tafel, daarnaast wordt door de diversiteit duidelijk dat je eigen beeld nooit helemaal werkelijk zal worden. Deze werkwijze vraagt om de uitwerking van alternatieven. De drie tot vijf alternatieven worden voorgelegd tijdens een volgende algemene ledenvergadering. Naar aanleiding van dat gesprek en de peiling legt de besluitgroep een besluit voor aan de volgende ALV. Alleen zeer grote, niet louter persoonlijke bezwaren kunnen dan nog leiden tot heroverweging.
De leden van de Woongemeenschap Eikpunt
Alle volwassen bewoners worden lid van de vereniging Woongemeenschap Eikpunt. Wanneer een aspirant-bewoner als nieuw lid is geaccepteerd door de vereniging, legt die zijn/haar steen bij. Het ritueel heeft plaats tijdens een algemene ledenvergadering. Een of meer nieuwe leden vertellen op geheel eigen wijze hoe de keuze voor de woongemeenschap is gegroeid, wat men heeft gevonden of wat men hoopt bij te dragen. De nieuwe steen, vaak al beladen met betekenis, wordt gelegd tussen al de stenen die al eerder zijn bijgedragen. De andere aanwezigen gaan staan, vormen een kring rond de nieuwe leden en bevestigen met een lied de keuze van nieuwe bewoner. Het ritueel is een soort intentieverklaring dat de steenlegger zich medeverantwoordelijk voelt voor de ontwikkeling van de kernwaarden van de vereniging.
Behalve voor de huurders is er in de vereniging ook ruimte voor kopers. Zij laten hun eigen huis of appartement bouwen in de directe omgeving van de huurwoningen. Ook zij worden lid en onderschrijven de waarde van de pijlers en helpen die te ontwikkelen. De nauwe en vruchtbare samenwerking van woningbouwvereniging, huurders en kopers in dit project is eveneens een bijzonderheid in Nederland.
De vereniging bestaat intussen uit ongeveer 90 bewoners, van wie ongeveer 20 kinderen onder de 18 jaar. In dit bonte gezelschap komen uiteenlopende culturele, etnische, spirituele on religieuze tradities samen. Velen zijn bewust bezig met natuur, milieu of klimaat en de rol van ons mensen daarbinnen. Sommigen zijn (zen)boeddhistisch geïnspireerd, anderen ‘christelijk divers’, antroposofisch, of ook sjamanistisch. Alle onderlinge verschillen worden overbrugd of onderbouwd door de gedeelde vier pijlers. De meest universele van alle vier blijkt telkens weer de stilte.
Aan het bouwen
In maart 2015 is de bouw van de 40 huurwoningen begonnen, in maart 2016 kunnen alle huurders zijn ingetrokken. In de loop van dit jaar zullen ook de gemeenschappelijke ruimtes gebruiksklaar worden gemaakt en ingericht. leders bijdrage is nodig en mogelijk: elkaars behoeftes peilen, begrotingen opstellen, dienstplannen maken, boodschappen doen, vloeren afplakken en leem-stucen, schilderwerk ter hand nemen of schoonmaken, op de kleine kinderen passen of zorgen voor thee, koffie of een kopje soep. Alles wat gezamenlijk zal worden gebruikt, zal eerst door samenwerking beschikbaar moeten komen. Met als laatste grote project de voedseltuin, die al onze gebouwen als een groene jas zal omgeven. Pas als de grote bouwmachines van het terrein zijn verdwenen en de wandelpaden zijn aangelegd zal de bodem voorbereid worden voor eetbare plantjes, vruchtdragende gewassen en bomen. Die groene ruimte zal niet alleen voor de bewoners, maar ook voor andere geïnteresseerden toegankelijk worden gemaakt, bijvoorbeeld voor schoolkinderen uit de buurt die willen zien hoe pompoenen, sla of rode bessen groeien.
Ondanks bijdragen van de provincie en de gemeente Nijmegen aan dit project, en ondanks de ruime inzet van de wooncorporatie, lukt het niet om de financiën van de gemeenschappelijke ruimtes rond te krijgen zonder giften en verzoeken aan diverse fondsen. Steeds opnieuw is dan de vraag: wat is de gemeenschappelijk meerwaarde van dit project? Het maakt de bewoners duidelijk dat het project een inspirerende en open en gastvrije ruimte moet worden binnen de wijk en de stad. Intussen heeft het project zijn definitieve naam gevonden: Woongemeenschap Eikpunt. De naam verwijst naar de grote eik die centraal staat tussen onze gebouwen.
Twee leden van de woongemeenschap
Andries en ik doen sinds het voorjaar van 2014 actief mee, als leden van de kopersgroep. Het Nijmeegse project is niet het eerste, wel het grootste woonproject waarover Andries en ik serieus gingen nadenken. Jaren geleden hebben we met twee bevriende stellen gesprekken gevoerd of we een vrijkomend klooster zouden kopen om er een woongroep op christelijke grondslag te stichten. Onze plannen bleken toen niet bestand tegen de kritische vragen van een betrokken adviseur en de realiteiten in onze levenssituaties van dat moment. Een aantal jaren later zijn Andries en ik in gesprek geweest met een kleine groep vrouwelijke religieuzen. Niet alleen de dagelijkse liturgie, ook samenwerking in verband met vormings- en toerustingswerk leek ons een aantrekkelijke mogelijkheid. In dat geval liet de kleine gemeenschap ons weten dat zij een zo hechte verbinding met ons niet aandurfden. Met wederzijdse waardering bleven we in contact met elkaar, maar niet als een woonwerkproject. Achteraf ben ik blij dat het zo gelopen is. Het Nijmeegse woonproject ervaar ik als een inspirerend voorbeeld en op toekomst gericht; duurzaam in meerdere opzichten.
Al ettelijke jaren ben ik zelf lid van Milieudefensie. Ik lees het blad en steun acties. Soms schaam ik me voor een vakantievlucht, of voor mijn intensieve autogebruik. Dit project helpt me mijn engagement in praktijk te brengen. Misschien lukt het ons nieuwe huis straks energieneutraal te krijgen. We hopen met zonnepanelen op het dak en aandelen in een nabije windturbine mogelijk te maken dat we ook zonder gas uit Groningen kunnen stoken en koken.
Mijn echtgenoot en ik hebben geen eigen kinderen. Ons leven was en is met neven en nichten, petekinderen en zinvol werk zeer rijk gevuld. En toch tovert Woongemeenschap Eikpunt een glimlach en een zucht van verlichting op mijn gezicht: hier vind ik goede toekomst. Ook zonder eigen nageslacht kan ik hier zaaien en zorgen, leven en meebouwen aan een gemeenschap die kerngezin en familieclan overstijgt, en die vreedzaam samenleven mogelijk maakt, met mensen die ik niet op voorhand heb uitgekozen.
Ons eigen huis zal als laatste klaar zijn, eind van dit jaar. Toch zijn we al volop bezig om keuzes te maken die ons huis duurzaam, licht, en bijna energieneutraal zullen laten zijn. Als kopersgroep hebben we samen voor dezelfde architect en aannemer gekozen. Vakmensen die al zo’n dertig jaar bezig zijn met het verduurzamen van bouwprocessen en het toepassen van energiebesparende installaties volgens de huidige stand van de techniek. Er ontstaan vijf heel verschillende vrijstaande huizen, drie appartementen en een geschakelde eengezinswoning. Een en ander vraagt veel onderlinge afstemming, ook nu we sinds kort officieel een Vereniging van Eigenaren zijn geworden, binnen de Vereniging Woongemeenschap Eikpunt.
Net als de Algemene Ledenvergadering beginnen en eindigen onze bouwvergaderingen met stilte. Dat vraagt tijd, elke keer een paar minuten. Maar die stilte genereert ruimte en rust die productiever zijn dan wat haastige minuten. Desalniettemin is eigen tijd’ misschien wel het kostbaarste wat iedere toekomstige bewoner moet willen investeren. Of je huurder bent of huisbezitter, als leden van de vereniging verwachten we van elkaar dat eenieder naar persoonlijke mogelijkheid bijdraagt aan het gemeenschappelijke project.
P.S. (Andries:) Ik werd inderdaad overvallen door het idee in een ecologische woongemeenschap te gaan wonen. Toen ik merkte dat het voor Marianne ging om haar ervaring van doorgeven, doorleven en duurzaamheid leek het me minstens het proberen waard. We hebben afgesproken dat wanneer een van ons het echt niet naar zijn of haar zin krijgt de komende vijf jaar, we alsnog wat anders gaan zoeken. Mijn meeste familieleden (zijn er niet veel meer) en vrienden zijn verbaasd over mijn besluit. Ik zelf merk dat nu ik me engageer, bijvoorbeeld in het voorbereiden en bouwen van de Stilteruimte en bet stuken van de huurwoningen (lekker werken met de handen), ik me ook meer ga thuis voelen. Pas in het doen ga ik voelen wat deze groep mensen en deze vorm van wonen voor mij, voor ons, betekent. Ik hoop er het beste van. Ons huis heeft in ieder geval een dakterras dat aansluit op mijn werkkamer. Het kijkt uit op de Waal en de skyline van Nijmegen. Misschien wordt dat mijn Stilteruimte.
Door Marianne Schulte Kemna en Andries Govaart
Marianne Schulte Kemna (1955) was werkzaam als pastoraal werkster en als supervisor. Sinds 2008 is zij aalmoezenier bij de Dienst Geestelijke Verzorging van bet Ministerie van Veiligheid en Justitie.
Meer lezen over de woongemeenschap? Zie de website van woongemeenschap Eikpunt.
Overgenomen uit: Speling, Tijdschrift voor bezinning, 2016/1 p. 42-48.
Recente reacties